Erfgoed

Turnhout en speelkaarten vormen al sinds het begin van de 19de eeuw een ideale combinatie. Pieter Jozef Brepols drukte in 1826 de eerste speelkaarten in onze stad: de start van een bloeiende internationale nijverheid.

Kaarten voor de wereld

Deze bloeiende nijverheid werd vanaf 1970 verder gezet door Cartamundi. Een joint venture waarin de speelkaartenactiviteiten van Brepols, Van Genechten en Biermans gebundeld werden.

Cartamundi (Latijn voor kaarten voor de wereld) groeide uit tot de grootste producent en verkoper van kaarten en spelletjes ter wereld. Het motto 'Sharing the magic of playing together' dragen ze wereldwijd uit. Na zo'n 2 000 jaar doen speelkaarten het dus nog altijd goed. Ze zijn tijdloos, je ziet ze overal en ze brengen mensen van alle generaties bij elkaar. Stiekem hebben speelkaarten ook jouw hart veroverd.

Stad van de speelkaarten

Door dit perfecte huwelijk mag Turnhout zich terecht 'Stad van de speelkaarten' noemen. Deze fierheid vind je terug in drukwerk, in het straatbeeld en natuurlijk ook in het Nationaal Museum van de Speelkaart. Een succesvolle tentoonstelling in de 20ste eeuw over deze kartonnen kaartjes was de aanleiding om er een heus museum aan te wijden.

We zijn allemaal vertrouwd met de Brugse kant, maar ook Turnhout heeft een rijke kantgeschiedenis. Al in het begin van de 17de eeuw was het klossen van kant bekend in onze stad.

Parijse, Engelse of Turnhoutse kant

In de 17de eeuw ontstonden de kantsoorten. Deze werden aangeduid met plaatsnamen. Zo kennen we de Mechelse kant, de Rijselse kant, de Binche kant, de Valenciennes kant en de Parijse kant. Turnhout nam kanten onder zijn hoede die op hun plaatsen van ontstaan al lang niet meer geklost werden. Zo had Turnhout het monopolie verworven van de Mechelse kant of ijsgrond, Parijse kant en Rijselse kant. De Parijse kant is in Turnhout in grote hoeveelheden geklost en werd dan ook omgedoopt tot Turnhoutse kant. Deze kant was in Engeland zeer gegeerd en werd in de volksmond Engelse kant genoemd.

Symbool voor Turnhout

De bekendheid van Turnhout voor zijn kloskant danken we aan de vele moeders die het klossen steeds opnieuw hebben doorgegeven aan hun dochters. De kant was dan ook lange tijd een symbool voor Turnhout. Maar na de Tweede Wereldoorlog ging het snel bergaf omwille van de veranderende levenswijze en gewijzigde klederdracht. Toch wordt er tot op heden nog altijd prachtige artistieke kant in Turnhout geklost. Dat danken we onder meer aan de afdeling Kant van de Academie voor Schone Kunsten in Turnhout.

In het Taxandriamuseum vind je nog een rijke collectie kant en zie je op geregelde tijdstippen kantdames aan het werk.

Al sinds de middeleeuwen is de 'optocht der reuzen' een van de grootste attracties bij feestelijke plechtigheden en vrolijke vieringen. De Turnhoutse reuzen, met de bijhorende Reuzenclub, brengen in die traditie vreugde en plezier.

Grootste van Europa

In totaal zijn ze met 31. En dus heeft Turnhout een van de grootste reuzenclubs in Europa. Er is een groep van negentien reuzen die een dorpsgemeenschap uitbeelden zoals een burgemeester met een dame, een pastoor met een meid, een champetter, een rechter, een stroper, een postbode ... Maar als wereldcentrum van de speelkaart kunnen er natuurlijk geen speelkaartenreuzen ontbreken. Deze groep van twaalf reuzen beelden in prachtige kleuren de prenten van het kaartspel uit.

Tijdens optochten verrassen de Turnhoutse reuzen hun toeschouwers keer op keer door hun prachtige dans-, loop- en draaibewegingen en door hun humoristische beweeglijkheid.

Bij goed weer komen de reuzen tijdens feestelijkheden naar buiten. Anders kun je ze bewonderen in de centrale inkomhal van het Stadhuis.

Turnhout heeft niet alleen iets met speelkaarten, maar ook met strip. De aanwezigheid van Stripgids moet hier ongetwijfeld iets mee te maken hebben.

Stripgids

Stripgids is de uitgever van het gelijknamige tijdschrift dat twee keer per jaar verschijnt en de vinger aan de pols houdt van wat er leeft in de wereld van de Vlaamse en internationale strip.

Bronzen Adhemar

Maar ook de Bronzen Adhemar, de belangrijkste onderscheiding op het vlak van het beeldverhaal in Vlaanderen, wordt door hen uitgereikt. Deze prijs, sinds 2003 gekoppeld aan de Vlaamse Cultuurprijs voor de Strip, wordt sinds 1977 om de twee jaar uitgegeven en draagt de naam van een personage uit de reeks 'Nero' van Marc Sleen.

Vlaams Documentatiecentrum voor de Strip

In de bibliotheek vind je het Vlaams Documentatiecentrum voor de Strip ofwel het grootste stripdocumentatiecentrum van Vlaanderen. Met een collectie van 2 000 naslagwerken over strips, complementair met de stripcollectie van ongeveer 25 000 titels van Bibliotheek Turnhout en gekoppeld aan de catalogus van het Belgisch Stripcentrum in Brussel, is dit documentatiecentrum van internationale betekenis.

Stripmuren

Strip Turnhout heeft op vier locaties het straatbeeld opgefleurd met enkele stripmuren. Deze tekeningen zijn van de hand van striptekenaars die hun strepen duidelijk al verdiend hebben. Zoek de stripmuren op volgende locaties:

• Warandestraat - Jan Van der Veken
• Begijnenstraat - Reinhart
• Bloemekensgang - Ulf K.
• Wollewei - Merho
• Hertenstraat - Jan Bosschaert

Processies zijn in de Rooms-Katholieke kerk optochten waarin de geestelijkheid en het gelovige volk binnen de kerk of doorheen de parochie opstappen.

De processie op het Turnhoutse begijnhof wordt georganiseerd voor het Kerkwijdingsfeest van het Heilig Kruis en bestaat uit drie delen. Een eerste deel handelt over het Heilig Kruis en het begijnhof. Het tweede deel is gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw en in het derde deel stapt de priester op met het Heilig Sacrament.

Jaarlijkse traditie

De Heilig Kruisprocessie is een jaarlijkse traditie op het begijnhof. Kinderen en volwassenen beelden diverse thema's uit in de processie. Hierbij wordt verwezen naar de Heilige Begga en de begijnenbeweging.

De feestdag van de Kruisverheffing wordt gevierd op 14 september. Dus elk jaar rond deze dag vertrekt de ommegang na de eucharistieviering van 9.30 uur.

800 jaar geleden was Turnhout een kleine nederzetting rond het jachtslot van de hertogen van Brabant. Het hertogdom omvatte toen zowat het huidige Noord-Brabant (BL) met 's Hertogenbosch en de provincies Antwerpen en Brabant. Hertog Hendrik I schonk stadsrechten aan een aantal Kempische gemeenten, waaronder Turnhout.

De stad werd nooit omwald en viel dus regelmatig ten prooi aan rondtrekkende legers of bendes. Maar Maria van Brabant en Maria van Hongarije gaven een nieuw elan aan de stad. En via Amalia van Solms, weduwe van Frederik Hendrik van Oranje, is de Nederlandse koning nog steeds heer van Turnhout.

Heldhaftige patriotten

Op 27 oktober 1789 naderden 3 500 geoefende en goed bewapende Oostenrijkers Turnhout. Een aanzienlijk gedeelte van de patriotten verschanste zich achter de kerkhofmuur van de Sint-Pieterskerk. De eerste Oostenrijkse aanval vond plaats aan het begin van de Gasthuisstraat. Nadat ze het gasthuis binnenvielen en beroofden barstte de werkelijke strijd uit. De patriotten, actief geholpen door vele burgers, bekogelden de vijand, zodat ter hoogte van de Hofpoort de Oostenrijkers langs alle kanten werden aangevallen. 

Vier uur later kende de Slag van Turnhout een einde met de eerloze terugtrekking van het keizerlijke leger. Deze gebeurtenis vormde de aanzet tot een klein jaar onafhankelijkheid en als het ware de prelude voor de definitieve onafhankelijkheid in 1830.

vzw Herdenking Slag van Turnhout

De vzw Herdenking Slag van Turnhout werd opgericht in 1987. Zij organiseren en coördineren activiteiten die de 'Slag van Turnhout 1789' regelmatig herdenken. Ook organiseert de vzw activiteiten die tot doel hebben Turnhout te promoten. Hun reilen en zeilen kun je volgen op de website.

In de toren van de Sint-Pieterskerk vind je een beiaard terug met een grote historische waarde. Andreas Jozef Vanden Gheyn, meester-klokkengieter uit de 18de eeuw, goot in 1775 een beiaard met 38 klokken voor deze toren.

250 jaar beiaard

In 2025 viert Gaudioso 250 jaar beiaard. Dat doen ze door hun middagconcerten in juli in een feestelijk jasje te steken. Elke dinsdagmiddag geniet je van zowel een beiaard- als een orgelconcert. 

Openingsconcert met Astrid Stockman

Op dinsdag 1 juli om 11.30 uur hoor je heel originele klanken vanuit de toren van de Sint-Pieterskerk. Stadsbeiaardier Koen Van Assche zal sopraan Astrid Stockman begeleiden met de torenbeiaard terwijl de stem van Astrid wordt versterkt vanuit de toren. Op het programma staan enkele liederen van heel bekende musicals.

Nieuwe beiaardcompositie

In 2003 werd er een nieuw beiaardklavier geplaatst voor de Turnhoutse beiaard. Geert D’hollander had voor die gelegenheid een compositie geschreven die nog steeds wereldwijd gespeeld wordt. Deze Vlaams/Amerikaanse componist heeft nu opnieuw een opdracht gekregen om een compositie te schrijven, deze keer om te vieren dat 250 jaar geleden de klokken voor de Sint-Pieterskerk zijn gegoten. Het wordt een virtuoos en tegelijk lyrisch werk, met de titel “A Festive Turn(h)out”. Deze zomer brengt stadsbeiaardier Koen Van Assche het stuk in première. Nadien wordt het over de hele wereld verspreid naar alle beiaardiers.

Programma orgel- en beiaardconcerten

De beste luisterplaats voor de beiaardconcerten is in de raadzaal en op het balkon van het Stadhuis. Je kan de beiaardiers zelfs aan het werk zien tijdens een livestreaming.

Na afloop krijgt elke meerderjarige bezoeker van het orgelconcert een gratis bon voor een heerlijk abdijbier van Corsendonk. Je kan ook nog deelnemen aan de orgellunch in restaurant Agora. Info via www.gaudioso.net.

Torenbezoek Sint-Pieterskerk

Elke dinsdag (1, 8, 15, 22 en 29 juli) kun je om 13 en 14 uur de toren van de Sint-Pieterskerk bezoeken met een gids. Vertrekken doe je aan de hoofdingang van de kerk. Vooraf inschrijven hoeft niet. Veel plezier!

Opus 17

In de drie eeuwen die de klokkengietersfamilie Vanden Gheyn overspant, zijn Andreas Jozef en zijn broer Matthias de twee belangrijkste figuren. Andreas Jozef was heel actief als klokkengieter en heeft in totaal 23 beiaarden gegoten waarvan er slechts 10 gespaard zijn gebleven na oorlogen, branden en dergelijke. De Turnhoutse beiaard was zijn opus 17. Niet alleen wordt Andreas Jozef beschouwd als de beste klokkengieter uit onze regio, de Turnhoutse klokken worden bovendien beschouwd als één van zijn mooiste werken.

Broer Matthias was befaamd als kerkmusicus, componist, kapelmeester en beiaardier in Leuven. Hij heeft hoogstwaarschijnlijk veel samengewerkt met zijn broer voor het stemmen van de klokken. Zijn beiaardmuziek zal eind 18de eeuw zonder enige twijfel veel hebben geklonken in Turnhout. Sinds 1998 zorgt Koen Van Assche elke zaterdagvoormiddag voor de beiaardbespelingen.